به نقل از «ایسنا»

نگاهی به آثار جنگ بر بناهای تاریخی اصفهان

تاریخ انتشار: ۵ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۷۶۶۲۹۰

ایسنا/اصفهان یک روی سکّه‌ی واقعیت جنگ‌ها، تخریب‌ بناهای تاریخی و تمدنی کشورهاست، موضوعی که البته در دوران هشت ساله‌ی دفاع مقدس بر شهرهای کشور ما و از جمله اصفهان نیز گذشت. کتاب «فیروزه‌های سرخ» به شرح تخریب بخش‌هایی از مسجد جامع اصفهان در پی بمباران هواپیماهای رژیم بعث عراق پرداخته است.

در روز ۲۳ اسفندماه ۱۳۶۳ هواپیماهای رژیم بعث عراق محور میدان کهنه، سبزه‌میدان و بازار تاریخی اصفهان را بمباران کردند که در پی این حمله، تعدادی از شهروندان به شهادت رسیدند و بخشی‌هایی از فضای شبستان جنوب شرقی مسجد جامع اصفهان نیز آسیب دید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته این مسجد، تنها بنای تاریخی شهر اصفهان نبود که در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آسیب دید. کتاب «فیروزه‌های سرخ» به شرح ماجرای تخریب مسجد جامع اصفهان در جریان بمباران رژیم عراق پرداخته و در ادامه نیز به سایر بناهای تاریخیِ آسیب‌دیده‌ی اصفهان در آن دوران اشاره‌هایی داشته است.

نمایی از تخریب بخش‌هایی از مسجد جامع اصفهان در پی بمباران رژیم بعث عراق

در این خصوص، حمیدرضا محققیان، سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان به ایسنا گفت: ایده‌ی نگارش کتاب «فیروزه‌های سرخ» از طرف اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مطرح شد و به‌طورکلی این نهاد قصد داشت به بررسی نقش ادارات در دفاع مقدس بپردازد که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز یکی از نهادهای مورد بررسی بود، چراکه این اداره در سال‌های جنگ، مرمت و بازسازی آن گروه از بناهای تاریخی را به عهده داشت که مورد اصابت بمب و موشک قرار می‌گرفتند.

او با بیان اینکه برای اولین بار در ایران، کتاب و پژوهشی در خصوص آثار جنگ بر میراث فرهنگی انجام شده است، افزود: در این کتاب به علت اینکه مسجد جامع اصفهان مورد اصابت موشک و بمباران هواپیمایی قرار گرفته بود، اسناد و مدارک و تصاویر بازسازی‌های آن به همت سرهنگ رمضانی مورد بررسی دقیق قرار گرفت، ضمن اینکه مستندات و مصاحبه‌هایی همچون مصاحبه با جناب دکتر جبل‌عاملی انجام شد که در زمان جنگ، مدیریت اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان را به عهده داشتند. همه مصاحبه‌هایی که با مرمتگران آن زمان صورت گرفته نیز در این کتاب گردآوری شده است.

محققیان با بیان اینکه بیش از ۹۰ بنای تاریخی اصفهان در زمان جنگ به‌صورت مستقیم مورد اصابت موشک قرار گرفت و یا به صورت غیرمستقیم در اثر موج انفجار تخریب شدند، اظهار کرد: مسجد جامع اصفهان، مسجد محمدجعفرآباده‌ای، خانه‌ شیخ الاسلام، مسجد رحیم‌خان و تعدادی از خانه‌های تاریخی در سال‌های جنگ مورد تخریب واقع شدند که نام همه آن‌ها در کتاب «فیروزه‌های سرخ» آمده است‌. البته محور اصلی توضیحات کتاب در مورد تخریب‌های مسجد جامع اصفهان است، اما به اختصار توضیحاتی در خصوص کیفیت تخریب سایر بناهای تاریخی نیز ذکر شده است.

او ادامه داد: بخشی از این کتاب به توصیف شرایط سال‌های جنگ پرداخته و نثر روایی به خود گرفته است. در ادامه نیز نویسندۀ کتاب وضعیت صدام و سرنوشت او را شرح داده است. همچنین به مطالبی از ادعاهای صدام در روزنامه‌های عراقی آن زمان نیز پرداخته است.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در خصوص بخش‌های دیگری از کتاب تصریح کرد: علاوه بر مباحثی که گفته شد، در کتاب «فیروزه‌های سرخ» تصاویر روزنامه‌ای آمده که در آن صدام در مصاحبه با روزنامه الجمهوریه عراق (که یکی از معروف‌ترین جراید آن کشور بود) گفته بود که برای او شهر و خط مقدم و منطقه جنگی تفاوتی ندارند و همین افرادی که در خط مقدم هستند در شهرها هم هستند. او با این توجیه، شهرها را هم موشک‌باران کرده بود.

محققیان افزود: صدام در جای دیگری از این روزنامه گفته بود که ایران از موشک‌های الحسین عراق عاجز شده است که نویسنده کتاب «فیروزه‌های سرخ» در صفحه بعدیِ این مطلب، با استفاده از کیوآرکد، تصاویر و فیلم‌هایی از توانمندی ‌های نظامی و قدرت موشکی امروزی جمهوری اسلامی ایران را ارائه داده که این یکی از ویژگی‌های مثبت این کتاب است.

او با بیان اینکه کتاب «فیروزه‌های سرخ» توسط «مرتضی رمضانی» و در ۲۸۰ صفحه تألیف شده که رونمایی از آن اواخر سال گذشته در محل تخریب شده‌ی مسجد جامع اصفهان در دوران جنگ تحمیلی برگزار شد، اضافه کرد: این کتاب نقشه‌ای از بمباران‌های اصفهان را ارائه داده و گزارش‌هایی از هلال‌احمر و سایر نهادهایی که تصاویری از تخریب‌ها ثبت کرده بودند همراه با گزارشی از میزان تخریب و تعداد شهدا و آسیب‌دیدگان حادثه و خاطرات افراد درگیر با مسئله را نیز مطرح کرده است.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با تأکید بر اینکه طبق کنوانسیون‌های جهانی، کشورهای درگیر در جنگ، حق تخریب و آسیب زدن به آثاری که ثبت جهانی هستند را ندارند، بیان کرد: انعکاس خبر تخریب مسجدی که درحال حاضر به ثبت جهانی رسیده است، نشان‌دهنده‌ی مظلومیت ایران و روحیه پلید و خصومت دشمن ما بود. در این کتاب آمده که آقای جبل‌عاملی در همایشی در ایتالیا اسلایدهایی از تخریب و بازسازی مسجد جامع اصفهان را در همان زمان جنگ ارائه دادند و پیام مظلومیت آثار تاریخی در اثر این تخریب‌ها را به گوش مردم دیگر کشورها رساندند.

محققیان ادامه داد: آقای جبل‌عاملی خاطراتی را که مربوط به لحظات پس از بمباران مسجد جامع اصفهان، شهدای منطقه و گفته‌های مردمی که در حال خرید شب عید و یا در حال اقامه نماز بودند را نیز در کتاب «فیروزه‌های سرخ» مطرح کردند.

او در پایان با اشاره به اینکه پرفسور اوجینو گالدیری (معمار و مرمتگر ایتالیایی) کسی است که در خصوص مسجد جامع اصفهان فعالیت‌های پژوهشی زیادی انجام داده است، افزود: آقای دکتر جبل‌عاملی در بخش دیگری از خاطرات خود در کتاب «فیروزه‌های سرخ» نقل کرده‌اند که پرفسور گالدیری پس از اصابت موشک به مسجد جمعه اصفهان با ایشان تماس می‌گیرند و می‌پرسند که «بر سر فرزند من چه آمده و چقدر تخریب شده؟» در واقع به خاطر شدت محبتی که به این مسجد داشتند آن را فرزند خود خطاب کرده‌اند. حتی آقای جبل‌عاملی نقل کرده است که برای بازسازی‌ مسجد، از نقشه‌ها و پژوهش‌های پرفسور گالدیری کمک گرفته‌اند.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: مسجد جامع اصفهان تخریب بناهای تاریخی اصفهان دفاع مقدس هفته دفاع مقدس استانی فرهنگی و هنری استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری هفته دفاع مقدس استانی سیاسی استانی ورزشی استانی علمی و آموزشی استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری گردشگری و صنایع دستی استان اداره کل میراث فرهنگی مسجد جامع اصفهان ی مسجد جامع اصفهان فیروزه های سرخ بناهای تاریخی استان اصفهان جبل عاملی ی اصفهان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۷۶۶۲۹۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

هر صبح و شام در آستانه مقدسه رضوی قرآن تلاوت نمایند / نگاهی به شواهد تاریخی درباره پیشینه قرائت قرآن در حرم مطهر امام رضا(ع)

پنجشنبه گذشته به رسم دیرینه، جلسات سنتی قرآن کریم در یکی از شبستان‌های مسجد گوهرشاد در قالب برنامه دارالحفاظ آغاز شد. در این جلسه که ساعت 4 صبح پنجشنبه 6اردیبهشت در مسجد گوهرشاد برگزار شد استاد سیدمرتضی سادات فاطمی به عنوان پیشکسوت و صدرالحفاظ آستان قدس رضوی دعوت شد تا استاد این جلسه سنتی قرآنی در حرم مطهر رضوی باشد. قرار زیبایی که بناست با حضور سایر اساتید پیشکسوت تکرار شود. به این بهانه مروری بر پیشینه برنامه‌های قرآنی حرم مطهر رضوی داریم.

قرائت قرآن در جوار بارگاه علی بن موسی‌الرضا(ع) سنتی به قدمت این صحن و سراست. نشان آن، قدیمی‌ترین قرآن وقفی این آستان است. سنتی که طی قرن‌ها به مرور شکل گرفت و به شکل مراسمی آیینی قد کشید. نشان به این نشان که در دوره صفوی حفاظ حرم مطهر دارای جایگاه ویژه‌ای بودند و واقفان برای پایداری سنت تلاوت در حرم علی بن موسی الرضا(ع) وقف‌های متعدد داشتند. یکی از این وقف‌ها مربوط به خواجه علاءالدین حاجی در عهد شاه طهماسب اول صفوی است که به تاریخ 993 قمری وقف  و بخشی از درآمد آن صرف تأمین هزینه تلاوت قرآن در حرم مطهر شده تا حفاظ هر صبح و شام در روضه متبرکه، قرآن تلاوت کنند. سنتی دیرین که تا امروز ادامه دارد. کافی است سحرگاه به نیت زیارت به حرم مطهر رفته و پس از عرض ارادت، سری به مسجد گوهرشاد بزنید تا قاریان را نشسته به احترام ببینید و نوای ملکوتی قرآن را بشنوید که بر بال‌های ملائک تا آسمان می‌رود.

سنتی که از آغاز بود

قرائت قرآن در اماکن مقدس توصیه پسندیده‌ای است که در مزارات سرزمین‌های اسلامی از آغاز اسلام برقرار بوده است. با شکل‌گیری مشهدالرضا(ع) در قرن سوم هجری و حضور زائران بر گرد مرقد مطهر علی بن موسی‌الرضا(ع) قرائت قرآن نیز رایج بوده است. به نوشته مؤلف عیون اخبارالرضا(ع)، در قرن چهارم هجری زائران در کنار مرقد امام رضا(ع) قرآن تلاوت می‌کردند. ابن‌بابویه با واسطه از ابوعلی محمد بن معاذ و به نقل از ابوعمر و محمد بن عبدالله حاکم نوغان می‌نویسد: «مسافری از ری که نامه‌ای از بعضی سلاطین حمیر برای نصربن احمد امیر بخارا داشت، به زیارت حرم آمده، شب را در حرم به سر برد و بعد از نماز شروع به خواندن قرآن کرد».

قرآن‌های موجود در موزه آستان قدس رضوی با قدمت هزارساله خود شاهدی دیگر بر این ماجرا هستند. قدیمی‌ترین قرآن وقفی به شماره 3004 که به خط کوفی بر پوست آهو نوشته شده، متعلق به ابوالقاسم علی بن ناصرالدوله ابی‌الحسن محمد بن ابراهیم سیمجور است که به سال 363 وقف شده است. به جز این، دو قرآن دیگر نیز یکی وقف سلطان محمود غزنوی به تاریخ 393 قمری و دیگری مربوط به ابوالبرکات که در رمضان 421 قمری وقف شده است. غیر از تاریخ، نکته دیگری که در وقف‌نامه این قرآن آمده و از نظر اثبات تلاوت قرآن در این آستان دارای اهمیت است، تصریح به عدم خروج قرآن از حرم است. گفته می‌شود  با گسترش این صحن و سرا و رونق مشهدالرضا(ع) به موازات توجه به خدمات رفاهی برای زائران، در خصوص نیازهای عبادی و زیارتی آن‌ها نیز اندیشه می‌شده است. اما در این مورد تا قرن نهم هجری سندی در دست نیست و نخستین و قدیمی‌ترین خبر در این خصوص متعلق به برگزاری آیین قرائت قرآن در حرم  مطهر به گزارش فضل‌االله روزبهان خنجی است که در شرح سفر زیارتی محمد خان شیبانی به مشهد، در وصف مراسم قرائت قرآن حفاظ نوشته است: «...و اشارت علیه سانح شد که حفاظ در بیرون قبه قرائت قرآن نمایند و فرمودند مکروه است در پایین قبر قرآن خوانند و تأکید نمودند که «... باید بعد از این، حفاظ مرقد مقدس رضوی در بیرون قبه تلاوت نمایند؛ به رعایت ادب اقرب است». سپس مولانا حافظ جامی، غزلی ترکی در هشت بیت در منقبت امام رضا(ع) با رخصت همایونی قرائت کرد و آن گاه حدیثی قدسی به اسناد مسلسل، به روایت حضرت رضا(ع) قرائت و ترجمه شد و همگان فیض بردند».

با مرور این شرح به جزئیات مهمی در خصوص مراسم قرائت در حرم مطهر رضوی می‌رسیم. نخست اینکه مراسمی اینچنین دارای سابقه بوده‌ و در پایین پای حضرت اجرا می‌شده‌ و پس از این زمان به مکانی دیگری منتقل شده‌است. جز این می‌توان درباره تشریفات مراسم نتایجی گرفت، مانند اینکه در پایان تلاوت قرآن، برنامه‌های دیگری مانند سخنرانی و شعرسرایی برقرار بوده و همچنین شرح احادیث انجام می‌شده است. اشعار و احادیثی که بعدها منشآت خواجه نصیر طوسی و مدایح دوازده امام جای آن را گرفت.

دارالحفاظ، رواقی برای حفاظ حرم مطهر

دیگر خبری که از قرن نهم می‌تواند در خصوص سنت تلاوت قرآن در حرم مطهر رضوی ذکر کرد، وجود رواق دارالحفاظ در حرم مطهر است. رواقی که گفته می‌شود به دست گوهرشاد بیگم در اوایل قرن نهم هجری ساخته شده و نامش را از حفاظ قرآن کریم حرم مطهر دارد. گفته می‌شود وجود این رواق و نامش نشان‌دهنده این است که مراسمی اینچنینی در عهد تیموریان و حتی در قرن هشتم نیز مرسوم بوده و به همین دلیل مکانی ویژه برای آن ساخته و تدارک دیده‌اند. دیگر شاهد و سند ماجرا نشان مصدری حافظ مسجد جامع گوهرشاد است که سلطان حسین میرزای بایقرا به نام خواجه حافظ حسینعلی (که از حافظان و قاریان بزرگ آن دوره خوراسان بوده) صادر کرده است و به موجب این حکم، او ریاست حفاظ بیت‌المغفره و مسجد جامع گوهرشاد را عهده‌دار شده است. برای فهم بیشتر از این سنت باید در تاریخ جلوتر بیاییم تا به عهد صفوی برسیم. در این دوره به خاطر وقف‌نامه‌هایی که عواید آن به این مراسم اختصاص یافته و همچنین اسنادی که درزمینه مواجب حفاظ و شرح هزینه برگزاری مراسم وجود دارد می‌توان به اصطلاحات مربوط به این مراسم رسید. اصطلاحاتی مانند صدرالحفاظ، حافظ، سلطان القراء و صدر القراء که به جایگاه و اهمیت حافظان قرآن و این مراسم در عهد صفوی اشاره دارد. گفته می‌شود حفاظ در عهد صفوی زیر نظر خادم‌باشی و همچنین سرکشیک که متولی این مراسم بود، خدمت می‌کردند. براساس این وقف‌نامه‌ها حفاظ در دو دسته «حفاظ بالاسرمبارک» و «حفاظ حرم مطهر» زیر نظر مسئولان به تلاوت قرآن و ادعیه می‌پرداختند. شرح این وقف‌نامه‌ها مفصل است و در مجالی دیگر به آن خواهیم پرداخت.

آزاده خلیلی